انجام آزمایش به خاطر آن است که شما بدانید کسى را که مى خواهید به دوستى برگزینید آیا شرایط و ویژگیهاى موردنظر شما را دارد یا نه تا با اطمینان از دارا بودن شرایط لازم، دوست و رفیق خود را انتخاب کنید.
مثلاً از این طریق مى توانید بفهمید که آیا او ایمان و تقواى کافى دارد یا نه؟ و از عقل و خرد کافى بهره مند است یا نه؟ به طور کلى آیا شرایط دوستى را داراست و حقوق دوستان را رعایت مى کند یا نه؟
شاید در بدو امر آزمایش کردن افراد کار سختى به نظر آید امّا با کمى تأمل و دقّت مى توان راه آزمایش را پیدا کرد و پس از آن دریافت که کدام دوستْ شایسته است و کدام دوستْ ناشایست. چگونه؟
براى آزمودن افراد، بهترین و مطمئن ترین راه، بررسى عملکرد آنهاست. از آنجا که ایمان و عقل هر شخص لامحاله در رفتار و کردار او نمایان مى شود، با محک زدن اعمال مى توان افراد را مورد آزمایش قرار داد خصوصاً در مواقعى که امکان ظاهرسازى در کار نباشد.
امام صادق (علیه السلام) مى فرماید:
شیعیان را در سه مورد امتحان کنید:
1. در موقع نماز که چگونه از آن محافظت مى کنند.
2. در مواردى که اسرارى در پیش آنهاست چگونه آن را از دشمن ما حفظ مى کنند.
3. در مواردى که اموالى دارند ببینید که آیا برادران خود را در اموالشان سهیم مى کنند یا نه.
هرچند در شرایط عادّى همواره امکان ظاهرسازى و فریب وجود دارد و لذا نمى توان به صلاحیت اخلاقى یا اعتقادى افراد پى برد امّا در شرایط خاص و بحرانى، خصلتهاى خوب و بد انسان به طور ناخودآگاه آشکار مى شود و در آن موقعیت است که امکان ظاهرسازى و پنهان کردن حقایق از بین مى رود. شاید به همین دلیل باشد که امام صادق (علیه السلام) مى فرماید:
مَنْ غَضِبَ عَلَیْکَ ثَلاثَ مَرّاتٍ فَلَمْ یَقُلْ فیکَ مَکْرُوهٌ فَأعِدَّهُ لِنَفْسِک.
کسى که سه بار نسبت به تو خشمگین شد ولى درباره ات سخن زشتى نگفت شایسته ی رفاقت است؛ پس او را براى دوستى انتخاب کن.
امام على (علیه السلام) مى فرماید: «مردم جز با امتحان شناخته نمى شوند. زن و فرزندت را در غیاب خود و دوست را در موقع مصیبت و سختى و خویشاوندان را در زمان جدایى و علاقه مندان را در زمان نیازمندى امتحان کن تا از این طریق قدر و منزلت تو نزد آنان روشن شود.»
بنابراین ایمان و عقل, مراتبِ دوستى و صداقت، وفادارى در دوستى، شخصیت و ادب و... را در حالات و مراحل مختلف مى توان با آزمایش تشخیص داد؛ زیرا:
فى تَقَلُّبِ الْأحْوالِ عُلِمَ جَواهِرُ الرِّجال.
در گردش حالات، گوهرهاى مردان شناخته مى شود.
پس از این امتحان و آزمایش است که انسان به راحتى مى تواند دریابد دوستان شایسته و وفادار چه کسانى هستند تا با آنها طرح دوستى و محبت را بریزد.
در پایان این بحث به یک نکتة دیگر نیز باید اشاره کرد و آن اینکه منظور از امتحان این نیست که انسان همواره در حال امتحان کردن دوستان خود به سر ببرد بلکه به محض حصول اطمینان، مى توان از ادامة آن دست کشید و اقدام به دوستى کرد. بنابراین وقتى انسان شخصى را در مراحل مختلف آزمود و دست رفاقت و یکدلى به او داد و این دوستى سالهاى طولانى به درازا انجامید، دیگر شایسته نیست که تا پایان عمر او را آزمایش نماید زیرا نتیجة چنین رفتارى این است که به جاى دوستى و محبت، ملامت و کدورت جایگزین خواهد شد. و از قدیم گفته اند که آزموده را آزمودن خطاست.
درباره وبلاگ
